Jura

        Wyżyna Krakowsko – Częstochowska, potocznie zwana po prostu Jurą, stanowi fragment rozległej Wyżyny Śląsko – Krakowskiej. Długość pasma ciągnącego się od okolic Wielunia do Krakowa wynosi 160 km, przy średniej szerokości nie przekraczającej 20 km (na północy – do kilku km, w rejonie Krzeszowic – 40 km). Na zachodzie Jura sąsiaduje z Wyżyną Śląską i Kotliną Oświęcimską, od których oddziela ją (miejscami wysoki) dochodzący do 100 m próg denudacyjny (zwany również kuestą, której jeden stok jest długi i łagodny, natomiast drugi bardzo krótki i stromy). Przebieg zachodniej granicy obszaru wytycza linia łącząca kolejno od północy miasta: Wieluń, Krzepice, Kłobuck, Częstochowa, Żarki, Myszków, Zawiercie, Ogrodzieniec, Olkusz, Trzebinia, Babice. Na wschodzie Wyżyna Krakowsko – Częstochowska sąsiaduje z Wyżyną Miechowską, Niecką Nidziańską, a jej granica przebiega wzdłuż Doliny Dłubni przez Maków, Żarnowiec, Pradła, Lelów, Janów, Mstów, Kruszynę, Pajęczno do Wielunia. Ze względu na różnice geomorfologiczne Jurę dzieli się na dwie, nierówne części: północną i południową. Do Wyżyny Krakowskiej Północnej zalicza się: Wyżynę Wieluńską, Płaskowzgórze Częstochowskie, Płaskowyż Ojcowski; do Wyżyny Krakowskiej Południowej zaś: Rów Krzeszowicki, Garb Tenczyński i Bramę Krakowską. Wyżyna Wieluńska rozciągająca się od Wielunia do przełomu Warty w okolicach Częstochowy, charakteryzuje się w porównaniu z innymi częściami Jury, małym urozmaiceniem krajobrazu. Brak tu przede wszystkim typowych dla Wyżyny Krakowskiej ostańców skalnych, które tylko nielicznie występują w przełomie Warty pod Działoszynem. Płaskie wzgórza nie przekraczają wysokości 260 m n.p.m.

       Płaskowzgórze Częstochowskie jest najbardziej reprezentatywną częścią Jury Krakowskiej, której południową granicę stanowi Brama Wolbromska. Główną cechę krajobrazu stanowią zalesione, zazwyczaj grupujące się w pasma wzgórza (Pasmo Smoleńsko-Niegowonickie, Pasmo Zborowsko-Ogrodzienieckie, Pasmo Olsztyńsko-Mirowskie) z licznymi na ich szczytach i zboczach ostańcami tworzącymi często najrozmaitsze formy i kształty. Inną cechą tutejszego obszaru jest występowanie bezwodnych dolinek, wśród których najpiękniejszą jest bez wątpienia Dolina Wiercicy ze źródłami Zygmunta i Elżbiety (na jej terenie wraz z Sokolimi Górami projektowane jest utworzenie Jurajskiego Parku Narodowego) oraz półsuchych kotlinek wypełnionych piaskami fluwioglacjalnymi (nagromadzonymi przez odpływające wody lodowcowe), tworzącymi czasami dość znacznych rozmiarów "pustynie" (Pustynia Błędowska, Pustynia Starczynowska). Najwyższym wzniesieniem tej części obszaru jest Góra Janowskiego-503 m npm. Płaskowyż Ojcowsk i (Płyta Ojcowa), stanowi zwarty, wyniesiony blok, który tworzą bezleśne, płaskie, miejscami faliste wierzchowiny wznoszące się od 400 do 460 m wysokości, na powierzchniach których występują licznie ostańce skał wapiennych m.in. Skałka (513 m npm) będąca najwyższą kulminacją na Jurze. Południową część tego obszaru rozcinają głębokie doliny potoków, które nie tylko "przebijają się" przez utwory jurajskie (Dolina Prądnika, Dolina Kluczwody, Dolina Kobylańska, Dolina Będkowska i inne), ale także przez wapienie i dolomity dewonu (rejon Dubia), wapienie karbonu (część Doliny Szklarki, Racławki, Czernki, Miękinki), wapienie i dolomity triasowe (Dolina Eliaszówki), tworząc bardzo malownicze jary i parowy krasowe, od których turyści ten rejon wraz z dolinkami położonymi na południowych stokach Garbu Teńczyńskiego nazywają Dolinkami Podkrakowskimi. Część północną płaskowyżu stanowią tzw. Grzędy Olkuskie-zalesione, kopulaste wzgórza położone między Olkuszem, Jaroszowcem a Chrząstowicami przypominające charakterem wzniesienia Płaskowyżu Częstochowskiego. Na wschód od niego rozciąga się Płaskowyż Sułoszowej-bezleśna, nieskalista kraina rozczłonkowana licznymi, ale suchymi parowami. Płyta jurajska przykryta jest tu osadami kredy (im bardziej na wschód tym są one miąższe) oraz czwartorzędowymi lessami. Wschodnią granicę tego terenu wyznacza dolina Dłubni, płynąca już po utworach kredowych. Południowo-zachodnią część Płaskowyżu Ojcowskiego stanowią triasowe Pagóry Myślachowickie.

       Budowę Wyżyny Krakowskiej południowej charakteryzuje występowanie równoleżnikowo przebiegających rowów i zrębów tektonicznych. Rów Krzeszowicki jest długim, ale wąskim (2-4 km) obniżeniem rozciągającym się od Krakowa do Trzebini, gdzie jego przedłużeniem jest Rów Chrzanowa. Dno rowu pod osadami czwartorzędowymi wypełniają trzeciorzędowe iły. Położony na południe od niego 40-kilometrowej długości Garb Teńczyński jest zwartym masywem, który w rejonie Krzeszowic rozcina Kotlina Tenczynka, gdzie występują niewielkie twardzielcowe pagóry. Na południowych stokach grzbietu występują malownicze dolinki potoków (Dolina Sanki, Dolina Brzoskwinki), będące odpowiednikami dolinek leżących na północ od Rowu Krzeszowickiego. We wschodniej części, w rejonie Zabierzowa garb przecina rzeka Rudawa odprowadzająca wody wszystkich podkrakowskich potoków, tworząca na tym odcinku bardzo malowniczy przełom. Brama Krakowska, której oś wyznacza Wisła, jest południową, naturalną granicą Wyżyny Krakowskiej. W jej krajobrazie dominują niewielkie, odosobnione (Wawel) lub grupujące się wzgórza (Las Wolski, Wzgórza Tynieckie). Na południe od niej rozciąga się Pogórze Wielickie, stanowiące przedpole nasunięcia karpackiego.